اختلال صدای گفتار شامل اختلال تولیدصدای گفتار و اختلال واج شناختی میباشد. تولید صدای گفتار همان طرز بیان واضح واج ها میباشد که از ترکیب آنها کلمات گفتاری بوجود میآید.
دانش واج شناختی و توانایی هماهنگ کردن حرکات اندامهای تولید گفتار مانند آرواره، زبان و لبها به همراه تنفس و تولید صدا در این فرایند لازم میباشد. نشانههای اختلال واج شناختی ممکن است شامل این موارد باشد: تلفظ فقط یک هجا از کلمه، ساده سازی یک کلمه با تکرار دو هجا، تلفظ نکردن حروف بی صدا در کلمه و تغییر برخی از حروف بی صدا در کلمه.
کودکان مبتلا در دانش واج شناختی یا هماهنگ کردن حرکات اندامهای گفتار مشکل دارند که بیان کلمات نسبت به سن و مرحله رشدی آنها پایین تر از حد انتظار میباشد. زمانی که این مشکلات در اثر اختلال جسمانی، ساختاری، عصبی یا شنوایی باشد این اختلال مطرح نمیشود.
گفتار نرمال در کودکان ۴ ساله باید قابل فهم باشد و در ۲ سالگی ۵۰ درصد حرفهایشان قابل فهم است. این اختلال در مسائل اجتماعی، پیشرفت تحصیلی یا عملکرد شغلی مشکل بوجود میآورد. نشانهها در اوایل دوره ی رشد آشکار میشوند.
ملاک های تشخیصی اختلال صدای گفتار
الف) مشکل مداومدر تولید صدای گفتار که در مفهوم بودن گفتار اختلال ایجاد کرده یا از ارتباط کلامی پیام ها جلوگیری می کند.
ب) این اختلال محدودیت هایی را در ارتباط مؤثر ایجاد می کند که مشارکت اجتماعی، پیشرفت تحصیلی یا عملکرد شغلی را به صورت فردی یا در هرگونه پیوند، مختل می کند.
ج) شروع نشانه ها دراوایل دوره رشد است.
د)این مشکلات نمی توانند ناشی از بیماری های مادرزادی یا اکتسابی، مانند فلج مغزی، شکاف کام، ناشنوایی یا فقدان شنیدن، صدمه مغزی آسیب زا یا بیماری های جسمانی یا عصبی دیگر باشند.
ویژگی های تشخیصی اختلال صدای گفتار
تولید صدای گفتار، طرز بیان روشن واج ها (یعنی صداهای تکی) را توصیف می کند که وقتی باهم ترکیب شوند، کلمات گفتاری را تشکیل می دهند. تولید صدای گفتار به دانش واج شناختی صداهای گفتار و توانایی هماهنگ کردن حرکات اندامهای تولید گفتار (مثل آرواره، زبان، و لبها) همراه با تنفس و تولید صدا برای گفتار نیاز دارد.
کودکان مبتلا به مشکلات تولید گفتار ممکن است در رابطه با دانش واج شناختی صداهای گفتار یا توانایی هماهنگ کردن حرکات برای گفتار، به درجات مختلف دچار مشکل بنابراین، اختلال صدای گفتار از نظر مکانیزم های زیربنایی آن ناهمگن است و اختلال واج شناختی و اختلال تولید گفتار را شامل می شود.
اختلال صدای گفتار زمانی تشخیص داده می شود که تولید صدای گفتار براساس سن و مرحله رشد کودک، مورد انتظار نباشد و همچنین زمانی که این کمبودها حاصل اختلال جسمانی، ساختاری، عصبی، یا شنوایی نباشد. گفتار کلی در کودکانی که در 4 سالگی به طور عادی را می کنند، باید قابل فهم باشد، در حالی که در 2 سالگی، فقط 50 درصد ممکن است قابل درک باشد.
ویژگی های مرتبط با تشخیص اختلال صدای گفتار
اختلال زبان، مخصوصا کمبودهای بیانی، ممکن است همراه با اختلال صدای گفتار روی دهد. اغلب سابقه خانوادگی مثبت اختلالات گفتار یا زبان وجود دارد.
اگر توانایی هماهنگ کردن سریع اندام های تولید گفتار جنبه خاصی از مشکل باشد، در این صورت ممکن است سابقه تأخیر یا ناهماهنگی در مهارت های اکتسابی که از اندام های تولید گفتار و نظام عضلانی صورت مربوط نیز استفاده می کنند، وجود داشته باشد؛ این مهارت ها از جمله موارد دیگر، جویدن، بسته نگهداشتن دهان، و دمیدن در بینی را شامل می شود. زمینه های دیگر هماهنگی حرکتی مانند آنچه در اختلال هماهنگی مربوط به رشد وجود دارد، ممکن است معیوب باشند.
کنش پریشی کلامی نیز اصطلاحی است که برای مشکلات تولید گفتار به کار برده می شود. امکان دارد که گفتار در برخی بیماری های ژنتیکی به صورت متفاوتی معیوب باشد. در صورتی که اینها وجود داشته باشند نیز باید کدگذاری شوند.
شکل گیری و روند اختلال صدای گفتار
یادگیری تولید کردن صداهای گفتار به صورت روشن و دقیق و یادگیری تولید کردن گفتار متصل به صورت فصيح، مهارت های رشدی هستند. شمرده بیان کردن صداهای گفتار، از الگوی رشد پیروی می کند، که در هنجارهای سنی آزمون های استاندارد شده منعکس شده است.
برای کودکانی که به طور عادی رشد می کنند، غیرعادی نیست که وقتی صحبت کردن را یاد می گیرند، برای کوتاه کردن کلمات و هجاها از فرایندهای مربوط به رشد استفاده کنند، اما پیشرفت آنها در تسلط یافتن بر تولید صدای گفتار باید در 3 سالگی به گفتار عمدتا قابل فهم منجر شود. کودکان مبتلا به اختلال صدای گفتار، بعد از سنی که اغلب کودکان می توانند کلمات را به وضوح تولید کنند، به استفاده از فرایندهای ساده کردن واج شناختی ناپخته ادامه می دهند.
در 7 سالگی، مطابق با هنجارهای سنی و جامعه، اغلب صداهای گفتار باید به روشنی تولید شده واغلب کلمات باید درست تلفظ شوند. همچنین صداهایی که غالبا بد بیان می شوند، بعدا آموخته شوند که باعث می شود آنها «آخر 8 سالگی» نامیده شوند (zh, dzh, ch, th, z, s, r, l) بد بیان کردن هریک از این صداها به خودی خود تا 8 سالگی می تواند در محدوده طبیعی باشد.
در صورتی که صداهای متعدد درگیر باشند، شاید مناسب باشد که برخی از این صداها به عنوان بخشی از برنامه بهبود بخشیدن به قابل فهم بودن گفتار، قبل از سنی که تقریبا تمام کودکان می توانند آنها را درست تولید کنند، کانون توجه قرار گیرند. نوک زبانی (یعنی بد بیان کردن صداهای سوت مانند) خیلی شایع است و می تواند الگوهای جلویی و عقبی مسیر جریان هوا را در بر داشته باشد. این ممکن است با الگوی نابهنجار بلعیدن فرو بردن با زبان ارتباط داشته باشد.
اغلب کودکان مبتلا به اختلال صدای گفتار به درمان، خوب جواب می دهند و مشکلات گفتار با گذشت زمان بهبود می یابند، و بنابراین، این اختلال می تواند دایمی نباشد. اما وقتی اختلال زبان نیز وجود داشته باشد، اختلال گفتار پیش آگهی ضعیف تری دارد و ممکن است با اختلالات یادگیری خاص ارتباط داشته باشد.
تشخیص افتراقی اختلال صدای گفتار
تنوع های عادی در گفتار : تنوع های منطقه ای، اجتماعییا فرهنگی/ قومی گفتار باید قبل از تشخیص دادن، در نظر گرفته شوند.
اختلال شنوایی یا اختلال حسی دیگر: اختلال شنوایی یا ناشنوایی ممکن است به نابهنجاری های گفتار منجر شود. کمبودهای تولید صدای گفتار می توانند با اختلال شنوایی، کمبود حسی دیگر، یا کمبود گفتاری – حرکتی ارتباط داشته باشند. در صورتی که کمبودهای گفتاری بیش از کمبودهایی باشند که معمولا با این مشکلات ارتباط دارند، تشخیص اختلال صدای گفتار می تواند داده شود.
کمبودهای ساختار: اختلال گفتار ممکن است ناشی از کمبودهای ساختاری باشد (مثل شکاف کام).
نارساگویی عضوی: اختلال گفتار ممکن است ناشی از اختلال حرکتی، مانندفلج مغزی باشد. علایم عصبی، همین طور ویژگی های برجسته صدا، نارساگویی عضوی را از اختلال صدای گفتار متمایز می کنند، هرچند در کودکان خردسال (زیر 3 سال) تمایز ممکن است دشوار باشد، مخصوصا زمانی که درگیری حرکتی کلی بدن وجود نداشته یا حداقل باشد (به عنوان مثال در نشانگان ورستر – درافت).
لالی انتخابی: استفاده محدود از زبان می تواند علامت لالی انتخابیباشد، نوعی اختلال اضطرابی با فقدان گفتار در یک یا چند زمینه یا موقعیت مشخص می شود. لالی انتخابی می تواند در کودکان مبتلا به اختلال گفتار به علت شرمندگی از اختلالشان ایجاد شود، اما خیلی از کودکان مبتلا به لالی انتخاب در محیط های «امن»، نظیر خانه یا با دوستان صمیمی، گفتار عادی دارند.
روشهای درمانی برای اختلال صدای گفتار
گفتاردرمانی و تمرینات تلفظ:
- این روش شامل فعالیتهای گفتاردرمانی، تمرینات تلفظ و تقویت عضلات گفتاری است.
- گفتاردرمانگران با استفاده از تکنیکهای مختلفی مانند تمرینات تنفسی، تقویت عضلات دهان و حلق، و تقویت مهارتهای تلفظ، به بهبود صدای گفتار فرد کمک میکنند.
توانبخشی حرکات دهانی و حلقی:
- این روش شامل فعالیتهای توانبخشی فیزیکی برای تقویت عضلات دهان و حلق است.
- این فعالیتها میتوانند به بهبود کنترل حرکات دهانی و حلقی کمک کرده و در نتیجه بهبود صدای گفتار را ایجاد کنند.
مشاوره روانشناختی و رواندرمانی:
- در مواردی که اختلال صدای گفتار به علت عوامل روانی نظیر اضطراب یا استرس ایجاد شده است، مشاوره روانشناختی و رواندرمانی میتواند مؤثر باشد.
- این روشها به فرد کمک میکنند تا با شناخت و مدیریت بهتر احساسات و استرسهای خود، بهبود یابد و در نتیجه، صدای گفتار آنها نیز بهبود یابد.
جراحی در موارد شدید و غیرقابل درمان:
- در برخی موارد شدید و غیرقابل درمان با روشهای غیرجراحی، مانند توانبخشی و گفتاردرمانی، ممکن است نیاز به جراحی باشد.
- این جراحیها ممکن است شامل جراحیهای تصحیحی برای رفع عوارض فیزیکی باشد یا بهبود وضعیت عملکردی سیستمهای گفتاری و تنفسی.
با استفاده از این روشهای درمانی و با همکاری با تیم درمانی متخصص، افراد مبتلا به اختلال صدای گفتار میتوانند بهبود یابند و کیفیت زندگی خود را بهبود بخشند.
نتیجهگیری
اختلال صدای گفتار میتواند بر کیفیت زندگی فرد تأثیر منفی بگذارد، اما با تشخیص و درمان به موقع، بسیاری از مشکلات آن قابل حل است. ایجاد محیطهای حمایتی و توجه به نیازهای فردی افراد مبتلا به این اختلال میتواند در بهبود وضعیت آنها مؤثر باشد. همچنین، ارتباط مستمر با متخصصان بهداشتی و درمانی نقش بسیار مهمی در مدیریت این اختلال دارد.
سوالات متداول
1. آیا اختلال صدای گفتار قابل درمان است؟
بله، اختلال صدای گفتار در بسیاری از موارد قابل درمان است. با استفاده از روشهای درمانی مناسب، مانند گفتاردرمانی، تمرینات تلفظ، و مشاوره روانشناختی، فرد مبتلا به این اختلال میتواند بهبود یابد.
2. آیا جراحی میتواند برای درمان اختلال صدای گفتار مؤثر باشد؟
در برخی موارد شدید و غیرقابل درمان با روشهای غیرجراحی، ممکن است نیاز به جراحی باشد. این جراحیها ممکن است شامل جراحیهای تصحیحی برای رفع عوارض فیزیکی باشد یا بهبود وضعیت عملکردی سیستمهای گفتاری و تنفسی.
3. آیا درمان اختلال صدای گفتار نیاز به مشاوره روانشناختی دارد؟
بله، در برخی موارد اختلال صدای گفتار ناشی از عوامل روانی نظیر استرس یا اضطراب است. در این صورت، مشاوره روانشناختی و رواندرمانی میتواند به فرد کمک کند تا با شناخت و مدیریت بهتر احساسات و استرسهای خود، بهبود یابد.
4. آیا میتوان اختلال صدای گفتار را در منزل درمان کرد؟
بله، با توجه به نوع و شدت اختلال، برخی از تمرینات و تکنیکهای درمانی میتوانند به صورت خانگی انجام شوند. اما در موارد شدیدتر و نیاز به مداخله تخصصی، بهتر است با تیم درمانی متخصص همکاری کرد.
5. آیا اختلال صدای گفتار میتواند به صورت کامل درمان ناپذیر باشد؟
با توجه به علت و شدت اختلال، ممکن است در برخی موارد اختلال به صورت کامل درمانناپذیر باشد. اما با درمان مناسب و بهبود کیفیت زندگی و راهکارهای موازی، میتوان مشکلات ارتباطی و اجتماعی ناشی از این اختلال را کاهش داد.
بدون دیدگاه